W tym wpisie będziemy chcieli przytoczyć najważniejsze terminy związane z kaligrafią, których znajomość umożliwi płynniejsze poruszanie się po świecie świecie pisma.
A zatem – zaczynajmy:
Abecadło – najpopularniejszy na świecie alfabet, początkowo składający się z 21 znaków. W zależności od kraju występowania, liczba znaków jest różna. Tekst ten pisany jest alfabetem łacińskim.
Akapit – kluczowa jednostka logiczna tekstu. Składa się ona w całości z jednego lub więcej zdań, tworząc w ten sposób logiczną całość. Cechą charakterystyczną akapitu jest wcięcie. Stosowanie go nie jest niezbędne, jeśli mówimy o akapicie rozpoczynającym nadrzędną jednostkę logiczną tekstu lub łam (np. rozdział lub księga), w przypadku którego zazwyczaj stosowany jest inicjał. Bardzo często te metody stosowane są jednocześnie.
Akcent – to tzw. znak diakrytyczny, czyli symbol dodawany do litery podstawowej. Jego głównym zadaniem jest zmiana brzmienia litery do której został dodany.
Akut – kolejny znak diakrytyczny, rodzaj mocnego akcentu, który dodawany jest nad literą główną.
Alfabet – komplet znaków pisma.
Alfabet grecki – wykorzystywany do zapisu języka greckiego i języków kilku ludów znajdujących się pod wpływem kultury greckiej. Jego znaki służyły Grekom do zapisu liczb i notacji muzycznej. We wczesnej starożytności dostępnych było bardzo wiele form alfabetu greckiego, które z czasem wyparte zostały przez formę jońską, której w niezmiennej postaci używa się do dnia dzisiejszego.
Ascender – jest to część litery znajdująca się ponad linią średnią pisma (tzw. waist line).
Brewis – kolejny znak diakrytyczny formowany w kształcie półksiężyca i dodawany nad literą główną.
Cedylla – kolejny znak diakrytyczny, który dodawany jest pod główną literą.
Copperplate – to bogato zdobiony i elegancki rodzaj kroju kaligraficznego, pochylony pod kątem 54-55 stopni. Litery w tym formacie charakteryzują się zazwyczaj cienką kreską, która modulowana jest stosownie do siły nacisku.
Counter – pusta przestrzeń znajdująca się wewnątrz litery. W polskim nazewnictwie nazywany jest bardzo często okiem.
Czcionka – to metalowy stempel, który wykorzystywany jest w procesie ręcznego składania tekstu. Często mylony z fontem lub krojem pisma.
Descender – część litery znajdująca się pod linią podstawową pisma.
Diakrytyczny – kolejny znak diakrytyczny. Jako symbol dodawany do litery podstawowej w celu zmiany jej brzmienia.
Dukt – to ilość, kierunek i porządek rysowanych linii, tworzących jedną literę. Bardzo często wykorzystuje się je w grafice DTP.
Font – format komputerowy, który umożliwia oprogramowaniu wygenerowanie pisma o odpowiednim kroju. Jeśli chodzi o format ręczny fontem nazywano komplet czcionek dla pisma jednego kroju i określonego stopnia. Nie powinno być mylone z czcionką, ani krojem pisma.
Gramatura – to podstawowa miara ciężaru papieru, która wyrażana jest w gramach na metr kwadratowy arkusza [g/m2]. Pośrednio przekłada się na jego grubość. Parametr ten stosowany jest zarówno w przypadku folii, jak i tkanin.
Grawis – kolejny znak diakrytyczny, który dodawany jest nad literą główną.
Kapitała romańska – alfabet romański przekazywany za pomocą pędzla lub rycia w kamieniu.
Kartusz – ozdobne obramowania herbu, emblematu, monogramu, napisu i malowidła; czasem również motyw ornamentowy przekazywany w formie ozdobnej tarczy.
Kerning – odległość dla pary liter, nazywana bardzo często światłem.
Kontrast – miara różnicy pomiędzy grubymi, a cienkimi liniami, które składają się na znak pisarski.
Korytarz – to określenie potoczne dla szeregu odstępów międzywyrazowych w kolejnych wierszach, które są zaburzeniem szarości kolumny. Ich obecność wpływa negatywnie na czytelność i estetykę składu, stąd są na ogół niepożądane.
Krój pisma – zbiór znaków pisma charakteryzujących się wspólnymi cechami. Krój pisma jest ideą, której nośnikiem są min. czcionki lub fonty.
Kursywa – pismo z charakterystycznym pochyleniem w prawo. Inną jego nazwą jest Italic.
Laska – podstawa w formie długiej, pionowej kreski, która występuje min. w literach k, l, h.
Legenda – teksty występujące w różnych formach, których głównym celem jest wyjaśnienie lub komentarz.
Ligatura – unikalny znak, które jest połączeniem dwóch liter, np. „&” pochodzący od liter „e” oraz „t”.
Linia górna – stanowi punkt odniesienia dla górnych krawędzi dużych liter i małych liter z ascenderami.
Linia podstawowa – nazywana również bazową, główną lub normalną. Wyrównywana jest do dolnej krawędzi dużych i małych liter.
Majuskuła – nazywane też wersalikami. To duże litery.
Makron – kolejny znak diakrytyczny, będący poziomą kreską dodawaną nad literą główną.
Międzywyrazowy odstęp – odstęp pomiędzy sekwencjami sąsiadującymi ze sobą w obrębie jednego wiersza. Jest to zagadnienie z dziedziny mikrotypografii.
Minuskuła – nazywana także kurentem. To małe litery.
Nib – to określenie dla szerokości śladu, który zostawia stalówka. Wyrażana w milimetrach. Dzięki informacjom o rozmiarze nib możliwe jest przygotowanie linii pomocniczych na arkuszu kaligraficznym, w taki sposób, aby proporcje dopasowane były do naszego pióra. Nib bardzo często oznacza też samą stalówkę.
Obsadka – to uchwyt, który wykorzystywany jest do trzymania całego pióra. Na jej wierzchołku montowana jest stalówka, wykonywana z drewna lub tworzywa sztucznego.
Ornament – stosowane przede wszystkim do zdobienia karty tytułowej, tytułu rozdziału lub kolumny; zazwyczaj czcionki, linie lub wiersze z elementem zdobniczym.
Pica – jednostka wykorzystywana w terminologii typograficznej w celu określenia rozmiarów liter. Odpowiada ona 12 punktom.
Pochylone pismo – taka forma możliwa jest do uzyskania wyłącznie przy pomocy zrodel zewnętrznych np. oprogramowania komputerowego. To zabieg ryzykowny, który może prowadzić do niekorzystnego odbijania się na czytelności i estetyce składu.
Prosty krój – w przeciwieństwie do kroju pochyłego jest to krój, którego osie znaków są pod kątem prostym lub są nieznacznie pochylone względem bazowej linii pisma.
Recto – prawa, nieparzysta strona wielostronicowego dokumentu.
Redisówka – rodzaj stalówki posiadający charakterystyczne okrągłe zakończenie. Stosowane jest przy niektórych krojach pisma.
Rotunda – forma pisma gotyckiego.
Slant – jednostka pochylenia tekstu wyrażana w stopniach. Mierzona jest od linii prostopadłej do linii podstawowej pisma.
Spacja – charakterystyczny znak pisma, symbolizujący przerwę. Jest to najczęściej występujący znak ogólnie w piśmie.
Stalówka – to najważniejszy element każdego pióra. Przy jego pomocy atrament przenoszony jest na podłogę. Stalówki rozróżniane są ze względu na grubość grotu, która to przekłada się bezpośrednio na kształt rysowanej linii. W celu ułatwienia trzymania stalówki wykorzystuje się obsadkę.
Stopień pisma – wysokość pisma wyrażana jest w punktach.
Szarość kolumny – cecha kolumny teksty, która wyraża optyczną jednolitość pokrytej tekstem powierzchni. Zaburzona szarość kolumny może negatywnie wpływać na estetykę i stopień czytelności.
Szeryf – poprzeczne lub ukośne zakończenia kresek głównych liter kroju danego pisma.
Szwabacha – niemiecka bastarda.
Tylda – kolejny znak diakrytyczny, kreska falowana dodawana nad główną literą.
Umlaut – kolejny znak diakrytyczny; to z kolei podwójna kropka dodawana nad główną literą.
Verso – lewa, parzysta strona wielostronicowego dokumentu.
X-height – wysokość między linią podstawową, a średnią. Jej rozmiar wynosi tyle co mała litera „x”.
Zawijas – eleganckie i harmonijne przedłużenie formy litery.
Ziarno – okrągłe zakończenie wydłużenia litery; stosowane naprzemienne z szeryfem.